Limit nadgodzin w ciągu doby, tygodnia, miesiąca, roku

Z jednej strony – Kodeks pracy ogranicza roczny limit nadgodzin do 150. Z drugiej strony – pracodawca może zwiększyć maksymalną liczby godzin nadliczbowych w roku kalendarzowym w przepisach wewnątrzzakładowych. To, ile nadgodzin rocznie mogą przepracować osoby zatrudnione na umowę o pracę, doprecyzował resort, nie zgadzając się ze stanowiskiem Głównego Inspektoratu Pracy. Sprawdź, ile wynosi limit nadgodzin w skali doby, tygodnia, miesiąca i roku. Z artykułu dowiesz się, jak przeliczyć godziny nadliczbowe dla okresu rozliczeniowego przyjętego w Twojej firmie.

Maksymalny limit godzin nadliczbowych – podsumowanie

Okres	Limit nadgodzin
Doba pracownicza	Od 1 godziny w systemie równoważnym do 5 godzin w podstawowym systemie czasu pracy
Tydzień	Przeciętnie 8 godzin w tygodniu w przyjętym okresie rozliczeniowym
1-miesięczny okres rozliczeniowy (pokrywający się z miesiącem kalendarzowym)	32 godziny
3-miesięczny okres rozliczeniowy	96 godzin
Rok kalendarzowy	416 godzin według GIP, 384 godziny lub 376 godzin według resortu dla pracownika pełnoetatowego, który ma 26 lub 20 dni urlopu wypoczynkowego

Kiedy występują nadgodziny dobowe?

Nadgodziny dobowe powstają po przekroczeniu normy dobowej, czyli np. 8 godzin pracy w podstawowym systemie czasu pracy, lub przedłużonego dobowego wymiaru czasu pracy, czyli np. 12 godzin pracy w równoważnym systemie czasu pracy.

Ponadto musisz wiedzieć, że zgodnie z art. 128 § 3 pkt 1 Kodeksu pracy doba pracownicza to 24 godziny od godziny rozpoczęcia pracy według rozkładu czasu pracy obowiązującego danego pracownika, np. od 9:00 w środę do 9:00 w czwartek. Jeżeli grafik zakłada, że pracownik musi przepracować 8 godzin w środę, ale okaże się, że przepracował aż 11 godzin w ten dzień, to wystąpią 3 godziny nadliczbowe dobowe.

Dobowy limit godzin nadliczbowych a odpoczynek dobowy

Co prawda Kodeks pracy nie określa wprost maksymalnej liczby nadgodzin w ciągu doby pracowniczej, ale limit nadgodzin dobowych wynika z przepisów o odpoczynku.

Zwróć uwagę, że art. 132 § 1 k.p. stanowi, że pracownikowi należy się co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku w każdej dobie. Kiedy pomniejszymy dobę pracowniczą (24 godziny) o odpoczynek dobowy (11 godzin), okaże się, że maksymalny czas pracy na dobę wynosi 13 godzin, czyli 8 godzin plus 5 nadgodzin. To założenie właściwe dla osoby zatrudnionej na pełny etat.

Oczywiście istnieje pewien wyjątek – odpoczynek równoważny. Przysługuje on pracownikowi po każdym okresie wykonywania pracy w przedłużonym dobowym wymiarze czasu pracy i jest równy co najmniej liczbie przepracowanych godzin. Gdyby dana osoba pracowała przez np. 16 godzin i 4 godziny nadliczbowe, bezpośrednio po tym odpoczywałaby przez co najmniej 20 godzin.

Odpoczynek równoważny dotyczy pracowników:

zarządzających zakładem pracy w imieniu pracodawcy,
prowadzących akcję ratowniczą w celu ochrony życia, zdrowia ludzkiego, mienia, środowiska albo usunięcia awarii,
zajmujących się dozorem urządzeń,
wykonujących pracę związaną z częściowym pozostawaniem w pogotowiu do pracy,
pilnujących mienia,
ochraniających osoby,
zakładowych straży pożarnych,
zakładowych służb ratowniczych.

Limit nadgodzin dobowych dla osoby zatrudnionej na niepełny etat

Jeżeli pracodawca zatrudnia pracownika na niepełny etat, powinien uwzględnić dodatkowe postanowienie dotyczące godzin ponadwymiarowych w umowie o pracę.

Według art. 151 § 5 k.p. umowa powinna określać, po ilu przepracowanych godzinach ponad wymiar czasu pracy, np. 1/2 etatu, pracownik otrzyma nie tylko normalne wynagrodzenie, ale także dodatek za nadgodziny. Jeżeli zabraknie takiego zapisu, to pracodawca wypłaci dodatek za godziny nadliczbowe dopiero, kiedy dobowy wymiar czasu pracy przekroczy 8 godzin.

Co ważne, godziny między niepełnym wymiarem czasu pracy a pełnym wymiarem czasu pracy nie stanowią godzin nadliczbowych w rozumieniu Kodeksu pracy. Traktujemy je jako godziny ponadwymiarowe. Tym samym nie zaliczają się do limitów omawianych w tym artykule.

Przykład

Emilia jest zatrudniona na 1/2 etatu i pracuje po 4 godziny dziennie – od poniedziałku do piątku. Jej umowa o pracę stanowi, że pracodawca wypłaci dodatek za godziny nadliczbowe, kiedy Emilia będzie pracować dłużej niż 4 godziny dziennie. Z punktu widzenia pracowniczki to najlepsze rozwiązanie, ponieważ pracodawca mógłby ustalić, że naliczy dodatek dopiero po przepracowaniu 5, 6 czy 7 godzin. Emilii, tak samo jak osobie zatrudnionej na pełny etat, przysługuje co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku. To oznacza, że może przepracować nie więcej niż 13 godzin w ciągu doby pracowniczej, czyli 4 normalne godziny, 4 godziny ponadwymiarowe i 5 nadgodzin dobowych.

Jaka jest maksymalna liczba nadgodzin w tygodniu?

Według art. 131 § 1 k.p. tygodniowy czas pracy – włącznie z godzinami nadliczbowymi – nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym. To ograniczenie nie dotyczy pracowników zarządzających zakładem pracy w imieniu pracodawcy. Średniotygodniowa norma czasu pracy wynosi 40 godzin. 48 godzin pomniejszone o 40 godzin daje maksymalnie (i przeciętnie!) 8 godzin nadliczbowych w skali tygodnia. Ten limit dotyczy wszystkich nadgodzin – wynikających ze szczególnych potrzeb pracodawcy oraz akcji ratowniczych.

Jak zinterpretować „przeciętnie” w przepisie o tygodniowym limicie nadgodzin?

Załóżmy, że okres rozliczeniowy obejmuje 1 miesiąc, czyli zwykle 1 miesiąc kalendarzowy, chociaż przepisy nie określają tego wprost. Kiedy podzielimy liczbę godzin przepracowanych przez pracownika w tym okresie rozliczeniowym przez tygodnie, musimy otrzymać nie więcej niż 48 godzin na tydzień. To oznacza, że w jednym tygodniu pracownik może zgłosić np. 12 godzin nadliczbowych, w drugim tygodniu – 4 godziny nadliczbowe. Ważne, aby zachować średnią, pilnować odpoczynków i przestrzegać dób pracowniczych. Im dłuższy okres rozliczeniowy, tym większa elastyczność w układaniu rozkładu czasu pracy i rozliczaniu nadgodzin.

Jak obliczyć limit nadgodzin w 1-miesięcznym okresie rozliczeniowym?

Na potrzeby artykułu zakładamy, że pracodawca utożsamia 1-miesięczny okres rozliczeniowy z miesiącem kalendarzowym. W takim przypadku okres rozliczeniowy obejmuje między 4 a 5 tygodni, ale w praktyce zakładamy 4 pełne tygodnie, pomijając tzw. dni wystające. To oznacza, że maksymalna liczba nadgodzin w okresie rozliczeniowym wynosi zwykle 32 godziny (4 tygodnie × 8 godzin z art. 131 § 1 k.p.). Kiedy pomnożymy tę wartość przez 12 miesięcy, otrzymamy 384 nadgodziny w skali roku. To zgadza się z omówionym w dalszej części artykułu stanowiskiem resortu w sprawie rocznego limitu nadgodzin.

Czy wiesz, jak uprościć naliczanie wynagrodzenia z dodatkiem za godziny nadliczbowe?

Pracownicy, którzy stale pracują poza zakładem pracy, mogą otrzymywać ryczałt za nadgodziny, czyli tę samą kwotę co miesiąc.

Sprawdź, jak ustalić wynagrodzenie ryczałtowe za nadgodziny

Jak wyznaczyć limit nadgodzin w 3-miesięcznym okresie rozliczeniowym?

Jeżeli pracodawca ustali 3-miesięczny okres rozliczeniowy, to może się zdarzyć, że liczba godzin nadliczbowych wyniesie:

48 w pierwszym miesiącu,
32 w drugim miesiącu,
16 w trzecim miesiącu.

Chociaż liczba nadgodzin w ciągu pierwszego miesiąca przekroczyła 32 godziny, nie mamy do czynienia z wykroczeniem. Dlaczego? Pracownik przepracował 96 nadgodzin w ciągu 3 miesięcy, co daje przeciętnie 8 nadgodzin w skali tygodnia. W efekcie nie doszło do naruszenia art. 131 § 1 k.p. Taka sytuacja byłaby niedopuszczalna w 1-miesięcznym okresie rozliczeniowym. Wówczas ewidencja czasu pracy wykazałaby, że pracownik zgłosił przeciętnie 12 godzin nadliczbowych w skali tygodnia, więc pracował średnio 52 godziny tygodniowo zamiast dopuszczalnych 48 godzin.

Jak rozliczać pracę w niedziele i święta?

Co do zasady, pracownik powinien otrzymać dzień wolny za pracę w niedzielę lub święto. Jeśli udzielenie dnia wolnego jest niemożliwe, pracodawca musi wypłacić wynagrodzenie z dodatkiem.

Sprawdź, co należy się za pracę w niedziele i święta

Ile wynosi limit godzin nadliczbowych w roku kalendarzowym?

Zgodnie z art. 151 § 3 k.p. pracownik nie może przepracować więcej niż 150 godzin nadliczbowych związanych ze szczególnymi potrzebami pracodawcy w roku kalendarzowym. To ograniczenie nie dotyczy nadgodzin, które występują wskutek akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii.

Co kluczowe, pracodawca może ustalić większy limit nadgodzin w ciągu roku kalendarzowego. Musi to uwzględnić w regulaminie pracy lub układzie zbiorowym pracy. Jeśli nie jest nim objęty lub nie musi ustalać regulaminu, to wpisuje roczny limit nadgodzin do umowy o pracę z daną osobą.

Jak wspomnieliśmy, tygodniowy czas pracy z nadgodzinami nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin w okresie rozliczeniowym. W przypadku pracownika na pełny etat daje to 40 normalnych godzin pracy i 8 godzin nadliczbowych. Kiedy pomnożymy 52 tygodnie razy 8 nadgodzin, otrzymamy aż 416 nadgodzin w roku kalendarzowym. To wyliczenie zaakceptowane przez Główny Inspektorat Pracy. Co ważne, tej kalkulacji sprzeciwiło się Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w piśmie nr DPR-III-079-612/TW/08 z 13 listopada 2008 roku.

Według ministerstwa 416 nadgodzin w roku kalendarzowym nie jest dozwolone, bo ten wynik należy pomniejszyć o wymiar urlopu wypoczynkowego przysługujący pracownikowi. To 26 dni lub 20 dni na pełnym etacie. W pierwszym przypadku maksymalną liczbę godzin nadliczbowych należy zredukować o 40 godzin (5 tygodni urlopu × 8 godzin), w drugim – o 32 godziny (4 tygodnie urlopu × 8 godzin). W efekcie otrzymamy odpowiednio 376 nadgodzin i 384 nadgodziny w ciągu roku kalendarzowego.

Jakie są konsekwencje przekroczenia limitu nadgodzin?

Art. 281 pkt 5 k.p. stanowi, że pracodawca, który nie przestrzega przepisów związanych z czasem pracy, podlega karze grzywny w wysokości od 1000 zł do 30 000 zł. Co więcej, regularne przekraczanie limitów nadgodzin, niepoprawne naliczanie dodatków za godziny nadliczbowe oraz inne łamanie praw pracowniczych, które notorycznie się powtarza, sprawia, że pracodawca naraża się nawet na pozbawienie wolności na podstawie art. 218 § 1 Kodeksu karnego.

Czy wiesz, że niektórym pracownikom nie przysługują płatne godziny nadliczbowe?

Zadaniowy czas pracy, który bazuje na nienormowanych godzinach pracy, zakłada, że pracownik wykona swoje obowiązki w przeciętnej normie dobowej (8-godzinnej) i średniotygodniowej (40-godzinnej). Jeżeli wystąpią nadgodziny, trzeba ustalić, czy pojawiły się z winy pracownika, czy pracodawcy.

Poznaj zasady nienormowanego czasu pracy